Tomasz Jankun

W tym rejsie była tylko połowa dopuszczalnej ilości pasażerów, barmani wspominali czasy, gdy do domu wracali górale – wtedy się działo! Sam pamiętam powroty ojca „Batorym” w 1964 roku, gdy z ładowni dźwigi wyciągały Cadillaki, a osoba z burty krzyczała do stojących na kei: „Mama, to moja fura i wszyscy się do niej zmieścimy!”. Pasażerowie byli w rozterce czy dobrze zrobili wracając do kraju, każdy przestrzegał każdego przed niewypowiadaniem prawdziwych myśli.

Na pokładzie nie było mężatek, same młode panny, a starsze kobiety podawały się za wdowy i rozwódki. Było też trochę „małżeństw chicagowskich”, które rzewnie się rozstawały na redzie w Gdyni wymieniając kartki z numerami telefonów. Mężczyźni przeważnie te kartki wyrzucali do kosza na śmieci.

Cumując przy brzegu przy Dworcu Morskim zauważyłem, że część z witających machała na przywitanie normalnie ręką, ale część jakby groziła przypływającym pięścią. Stojąc na redzie zastanawiałem się, czy żona już wstała, by mnie przywitać. Jako pierwszy wyrwałem się do odprawy celnej, wybebeszyli z toreb wszystko, ale za poradą ojca miałem plastykowe worki na śmieci, by ten bałagan spakować i dowieźć do domu.

Po powrocie z USA jakie było zdziwienie w pracy, że wróciłem z Zachodu! W 1969 wróciłem z Anglii i też było zdziwienie w akademiku.

Proces wizowy

Wróciłem na dawne stanowisko i czekałem na zaproszenie siostry, która ubiegała się o obywatelstwo amerykańskie, by mnie sponsorować. Jako pracownik portu gdańskiego często myślałem o sposobach ucieczki z kraju, ale oszczędności amerykańskie pozwalały nam utrzymać dobry standard życia. W 1978 roku złożyliśmy papiery emigracyjne do USA. By uzyskać paszport musieliśmy zdać mieszkanie kwaterunkowe, zlikwidować książeczki mieszkaniowe, zwolnić się z pracy!

Zwolnienie mieszkania polegało na zaproszeniu urzędników dzielnicy na kawę i zwrócenie się do nich z prośbą o podpis na wniosku paszportowym. Po złożeniu wniosku paszportowego następowała wizyta dwóch urzędników służb. W moim wypadku przyszli do mojego ogrodu na zapleczu domu, gdzie leżałem na hamaku z piwem w reku. Zapytali czy emigruję do Niemiec, a gdy odpowiedziałem, że do USA, to powiedzieli, że mam szczęście. Poszliśmy do domu i jeden z nich przedstawił się jako kierownik wydziału lokalowego chcącego już teraz przejąć mieszkanie, a drugi jako służby specjalne. Obydwaj byli dobrze wypici. Kierownik urzędu lokalowego poradził mi, bym oddał jeden pokój na bagaże przyszłej lokatorce, a drugi pytał się, czy nie chcę pracować dla nich będąc na emigracji i przy okazji sprzedać mu za grosze jedną z szabli rosyjskich wiszących na ścianie. Powiedziałem im, że przyszły lokator może złożyć swoje rzeczy w piwnicy, a szpiegiem nie zostanę, bo boję się choroby zawodowej, paraliżu lub alkoholizmu!

Mamy więc paszporty, ale na wizę musimy czekać, bo Stany wyczerpały pulę wiz przyjmując Wietnamczyków pomagających Amerykanom na froncie wietnamskim. Dostajemy list z nakazem eksmisji. Z tym listem idziemy do działu skarg i wniosków komitetu partii mówiąc, że pijany kierownik wydziału chce w naszym mieszkaniu umieścić prostytutkę. Moja żona na oświadczenie mającej się do nas wprowadzić kobiety, że Stasiu pracujący w UB załatwił jej ten przydział, a Edek z dyrekcji też jej pomoże, nazwała tę kobietę k…ą. Ja twierdziłem, że ubek chce wyłudzić część moich zbiorów broni białej.

Kobieta, która przyjmowała nas w Domu Partii, wykonała kilka telefonów i zapewniła, że osoby nas odwiedzające nie były pracownikami urzędów, na które się powoływały i że mamy iść do wydziału kwaterunku, by wyjaśnić sprawę. Kierownik kwaterunku zapytał tylko kto nam pozwolił mieszkać w naszym mieszkaniu do czasu wyjazdu. Na odzew żony, że „urzędnik lepszy niż pan” powiedział tylko, że służby bezpieczeństwa będą nas obserwować.

Operacja-emigracja

Na wizę czekamy już prawie rok czasu, w tym czasie wracam do pracy na prace zlecone. Na statki wchodzę z przepustką dołączoną do paszportu na wszystkie kraje świata. Na polskich statkach budzi to zdziwienie, że jeszcze jestem w kraju.

W 1980 roku mamy wizy, załatwiam celników, by opieczętowali mój dobytek w domu przed przesłaniem go do magazynów portowych. Mam prawo wywieźć obrazy z zezwoleniem konserwatorskim, kolekcje znaczków pocztowych do wartości wyceny warszawskiego eksperta, kołdrę puchową o odpowiedniej wadze.

Stojąc w kolejce załatwiam konto dewizowe, bo tylko z takiego konta mogę wybrać dolary na czas podroży. Umawiam się z kierowcą taksówki bagażowej na dzień odprawy celnej, ale jak kierowca zobaczył dwóch celników w domu, to mi powiedział, że przyjedzie następnego dnia, bo oni tak szybko z tego mieszkania nie wyjdą. Celnicy przyszli pieczętować bagaże rano, a tym samym zapytałem się czy zjedzą śniadanie i wypiją po kielichu. Na służbie im pić nie wolno, ale w ramach gościnności to czemu nie. Zabrakło mi wódki i szynki tego dnia, a każdemu celnikowi dałem jeszcze po 500 złotych.

Zawiozłem następnego dnia skrzynie do magazynu portowego, magazynier pyta się jaką wagę mają mieć, na co ja, że tyle ile ważą, bo myślałem, że tak jak na M/S „Batorym” towar pasażera nie podlega opłatom. W biurze PLO każą mi zapłacić za bagaż – jestem bez grosza, pożyczam od teściowej 3000 złotych na kantynę na statku. Przy odprawie celnej na Dworcu Morskim biorą mnie na rewizję osobistą i mówią, że nie mogę mieć przy wyjeździe pieniędzy polskich. Jestem zdenerwowany, mówię do będącej przy odprawie teściowej: „Masz te pieniądze!”, a ona odpowiada, że weźmie tę resztę złotówek, ale za moje chamstwo podziękuje.

Po 17 dniach dopłynęliśmy do Newarku w stanie New Jersey. Statek był opóźniony o trzy dni, więc siostra musiała wynajętą ciężarówką przyjechać powtórnie z Connecticut. Opóźnienie było spowodowane tym, że załoga remontowała maszynę w ten sposób, by wrócić do Polski na święta wielkanocne. Jesteśmy przy nabrzeżu portu New Jersey i widzę, że nasze bagaże zostają wyładowane do magazynu portowego. Idę tam z zapytaniem, czy już mogę odebrać bagaż. Celnik mówi, że jak dostarczę dokumenty, to będę mógł wszystko odebrać. Agent PLO mówi, że już kończy pracę, więc nie może mi ich wydać, chyba że opłacę jego nadgodziny.

Wieczorem dojechaliśmy do domu moich rodziców. Następnego dnia syn poszedł do parafialnej szkoły podstawowej przy kościele św. Stanisława. Wujek żyjący w Ameryce od 1920 roku zaprowadził nas do zakładu, gdzie przyjmowali do pracy szwaczki. Poszedłem jako ewentualny tłumacz żony, która znała szkolny angielski. Dostała posadę krawcowej, a mnie zatrudnili na stanowisku magazyniera. Pracowaliśmy tam z miesiąc, do czasu gdy nie przyjęto nas do lepiej płacących firm. Żona dostała posadę kontrolera jakości w firmie produkującej układy scalone, ja zostałem szlifierzem-polernikiem w firmie broni.

Mając pracę wynajęliśmy mieszkanie na zapleczu Polskiego Biura Podroży, tuż obok polskiej szkoły, do której uczęszczał nas syn. Mieszkaliśmy tam trzy lata, to znaczy do momentu aż biuro podróży i dom nie zostały sprzedane, a nowy właściciel nie podniósł trzykrotnie naszego czynszu. Nie zgodziliśmy się na podwyżkę i kupiliśmy własny dwurodzinny dom.

Było trochę kłopotów z zakupem, bo nie mieliśmy historii kredytowej, a oszczędności lokowałem w funduszach inwestycyjnych, bo płaciły większy odsetek niż banki. Pytałem się kolegi Anglika, z którym pracowałem, czy gdybym miał dom kupiony za gotówkę, samochód za gotówkę, to czy dostałbym kredyt. Odpowiedział mi, że jak kupowałem wszystko za gotówkę, to znaczy że nikt mi nie wierzy i tym samym bank tak samo myśli! Zrozumiałem jak działa kapitalizm i system bankowy.

Z okien domu widziałem wielorodzinny dom wujka, a i siostra kupiła tak samo duży dom przy sąsiedniej ulicy. Sami tam nie zamieszkali, bo trafili na dobrą okazję zakupu domu jednorodzinnego w sąsiednim, lepszym mieście. W domu przez nich kupionym zamieszkali: na jednej podłodze nasi rodzice, na drugiej teściowie, a trzeciej polskie małżeństwo.

Był to taki nasz krąg rodzinny, który nam całkowicie wystarczał, bo nie potrzebowaliśmy ścisłej więzi z tutejszą Polonią pochodzącą głównie z Kurpiowszczyzny.

Delikatesy i broń

Moi znajomi to Klub Miłośników Militariów Polskich im. Andrzeja Zaremby w Nowym Jorku. Zawsze pasjonowała mnie broń biała i antyki, które musiałem sprzedać emigrując do USA. Już po tygodniu pobytu w Ameryce zacząłem w niedziele odwiedzać pchli targ i odbudowywać swoją kolekcję. Dałem ogłoszenie do „Nowego Dziennika” z Nowego Jorku, że kupię polskie szable. Odezwał się do mnie pan Andrzej Zaremba z zaproszeniem do Queens, by zobaczyć jego zbiory. On, przedwojenny członek Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy dał pomysł stworzenia klubu zbieraczy poloniców. Spotykamy się co miesiąc u innego członka klubu w obrębie stanów Nowy Jork, New Jersey, Connecticut, Massachusetts. Klub działa do dzisiaj.

Polonię naszego miasta i okolic poznałem, gdy byliśmy zmęczeni jazdą na Greenpoint po świąteczne wyroby masarskie. Postanowiliśmy z kuzynem, którego właśnie zaskoczył w USA stan wojenny otworzyć polski sklep. Nie wiedzieliśmy czego tutejsza Polonia potrzebuje, więc pod szyldem „Old Country Stand” zmieściliśmy delikatesy, księgarnię i wypożyczalnię polskich kaset filmowych.

Poznaliśmy w sklepie cały przekrój tutejszej Polonii, od profesorów wykładających na Uniwersytecie Yale, po ich studentów, artystów, policjantów, którzy uwielbiają polskie kabanosy. Nauczaliśmy, że kiełbasa to nie tylko kiełbasa, ale że istnieją jej różne odmiany, że chleb jest nie tylko żytni, ale i pszenny. Towar sprowadzaliśmy od najlepszych wytwórców z Nowego Jorku, New Jersey i Chicago. Sklep istniał przez dziesięć lat do czasu, gdy dzielnicę miasta zaczęła opuszczać Polonia. Teraz po polski chleb muszę jechać z pół godziny.

Dziś

Syn i jego kuzyni pokończyli studia lub są w ich trakcie. Ja od 35 lat pracuję w tym samym zakładzie pracy. Moi rodzice, jak i rodzice większości moich kuzynów są pochowani w strefie pomnikowej tutejszych cmentarzy

W sierpniu mamy zlot rodzinny w Connecticut z nadzieją, że dotrą na niego też wszyscy krewni z Chicago. Kilka lat temu zrobiliśmy wyprawę do domu dziadka, który znajduje się na dzisiejszej Białorusi. W czerwcu jedziemy zobaczyć Muzeum Emigracji i Muzeum Holocaustu w Polsce. To będzie chyba nasza ostatnia wyprawa do Polski.

Jesteśmy już w wieku emerytalnym i namawiam kuzynów na przeprowadzkę na Florydę, gdzie podatki są mniejsze, a i wnuki chętniej wpadną na Florydę niż tu, gdzie mieszkamy.