W pierwszych miesiącach II wojny światowej Polacy byli wysiedlani ze swoich rodzinnych stron i wywożeni do odległych zakątków radzieckiej Rosji. Przesiedleni do małych wsi i miejscowości zajmowali się pracą przymusową. Żyli w kołchozach pozbawieni podstawowych wygód i środków do życia, bez możliwości powrotu do kraju. Na mocy porozumienia gen. Władysława Sikorskiego i Iwana Majskiego z 30 lipca 1941 roku Polacy mogli wrócić do Polski lub dobrowolnie opuścić ZSRR i szukać schronienia poza Rosją. Tak zaczęła się długa podróż tysięcy Polaków w poszukiwaniu drogi do nowego domu.
Sybiracy, którzy opuszczali ZSRR towarzyszyli ewakuującej się z Rosji Armii gen. Andersa. Tysiące Polaków trafiło na Bliski Wschód. Musieli szukać jedzenia i schronienia na własną rękę. W porcie w Pahlawi, na północy Persji, z inicjatywy Czerwonego Krzyża powstał obóz, gdzie Polacy mogli znaleźć pomoc medyczną i finansową. Zdrowych przekierowywano do Teheranu i Isfahanu. Tam otwierano szkoły dla dzieci i młodzieży, a także zawiązano drużyny harcerskie. Władze organizowały polskim dzieciom wycieczki po zabytkowych budowlach Isfahanu, zapewniały wizyty w tradycyjnych łaźniach i zajęcia na basenie. Wyczerpanym koszmarem wojny i zesłania dzieciom chciano zapewnić choć skrawek normalnego dzieciństwa na Bliskim Wschodzie.
Szacuje się, że od 1942 roku Związek Radziecki opuściło 20 tysięcy polskich dzieci. Były wywożone jak najdalej od ogniska wojny i trafiały do Meksyku, Libanu, Tanzanii i Indii w transportach organizowanych przez rząd RP na uchodźstwie i władze alianckie. 733 polskich dzieci trafiło też do Pahiatua w Nowej Zelandii.
czytaj dalej...
Dioniza Gradzik-Choroś urodziła się 1 marca 1929 roku na Wołyniu. Mieszkała w powiecie łuckim. Była jedną z czwórki sióstr: Bronisławy, Haliny i Bogdy. Jej ojciec walczył w wojnie bolszewickiej. Został rozstrzelony przez radzieckich żołnierzy we wrześniu 1939 roku razem z niemal wszystkimi osadnikami ze wsi. Po kilku miesiącach, 10 lutego 1940 roku, Dioniza Gradzik-Choroś z matką i siostrami zostały wywiezione pod Archangielsk.
Po amnestii z 1941 roku rodzina dostała się pierwszym transportem cywilnym z ZSRR do Iranu. W Teheranie umarła matka Dionizy. Dwie starsze siostry, Bronisława i Halina, pojechały na Środkowy Wschód, by dołączyć do Szkół Młodszych Ochotniczek. Dioniza i Bogda zostały przeniesione do sierocińca w Isfahanie. Po dwóch latach dostały się na listę dzieci transportowanych do obozu w Nowej Zelandii. Dioniza Gradzik-Choroś wspomina pobyt w Obozie w Pahiatua jako szczęśliwy okres, kiedy nie chorowała i mogła cieszyć się normalnym, spokojnym dzieciństwem. W 1951 roku
została dyplomowaną pielęgniarką i na stałe osiadła w Nowej Zelandii. Co dziesięć lat wraca do Pahiatua na zjazdy dzieci z obozu. Dioniza Gradzik-Choroś poślubiła Tadeusza Choroś, oficera Armii gen. Andersa. Mieli syna, dwie córki, sześcioro wnucząt i pięcioro prawnucząt.
Wanda Pelc-Ellis urodziła się w 1928 roku w miejscowości Maćki Wołyńskie w powiecie Łuck na Wołyniu. Jej cała rodzina - rodzice, brat mamy, dwie siostry i brat Czesław - została wywieziona na przymusowe prace 10 lutego 1940 roku do Związku Radzieckiego. Wanda z bratem Czesławem dotarli do Nowej Zelandii w jednym z transportów.
W Nowej Zelandii Wanda Pelc-Ellis ukończyła studium Business College i została sekretarką w dużym przedsiębiorstwie. Potem pracowała 20 lat w katolickim gimnazjum jako sekretarka i opiekunka. Otrzymała odznaczenie za długoletnią posługę wśród uczniów i duchownych nauczycieli. Została odznaczona przez Towarzystwo Chrystusowe za starania o przybycie polskiego księdza do Nowej Zelandii na posługi wśród Polonii w Auckland. Otrzymała także medal od władz nowozelandzkich "Queen Elizabeth Service Medal"
za społeczną pracę wśród Polonii i wśród nowozelandzkiego środowiska. Wanda Pelc-Ellis wyszła za mąż, ma czworo dzieci, wnuki i prawnuki. Mieszka w Auckland.
Bożena Terlecka urodziła się w 1929 roku. Była jedynaczką. Jej rodzina mieszkała w Krechowicach w województwie stanisławowskim. Została wywieziona wraz matką do przymusowej pracy w kołchozie w Uzbekistanie, gdzie chodziła do szkoły rosyjskiej. Po ewakuacji z Armią generała Andersa znalazły się w Isfahanie, gdzie matka Bożeny Terleckiej zmarła w 1943 roku i została pochowana na cmentarzu ormiańskim.
Bożena Terlecka miała 15 lat, gdy przybyła z polskimi dziećmi do Nowej Zelandii. W obozie w Pahiatua uczęszczała do polskiego gimnazjum. Potem wysłano ją do nowozelandzkiego internatu u sióstr Dominikanek w mieście Oamaru na Wyspie Południowej. Po ukończeniu szkoły pracowała jako stenografka w biurze państwowej drukarni. Wyszła za mąż za Polaka. Mają trzy córki, jednego syna i jednego wnuczka. Bożena Terlecka mieszka z rodziną w Christchurch na Wyspie Południowej.
Adela Jasionowicz-Merrilees urodziła się w 1928 roku w miejscowości Jezupol w dawnym województwie stanisławowskim. 10 lutego 1940 roku została wywieziona z ojcem, matką, dwiema siostrami i trzema braćmi do rejonu swierdłowskiego w Rosji. Po ukończeniu szkoły w Nowej Zelandii została nauczycielką. Wyszła za mąż, wychowała 3 córki, 9 wnucząt i 11 prawnucząt.
Józef Zawada urodził się 29 lipca 1933 roku w Oszczowie na Wołyniu.10 lutego 1940 roku został deportowany do ZSRR z rodzicami i dwojgiem braci. Józef Zawada jest Sędzią Pokoju (Justice of the Peace).
Stefania Zawada z domu Sondej urodziła się 28 września 1934 roku na gajówce między Kolonią Ostrów i wsią Ostrów w dawnym województwie lwowskim. Wraz z rodzicami, Michałem i Zofią, oraz siostrą Emilią i bratem Leonem zostali deportowani do Związku Radzieckiego 10 lutego 1940 roku. Ich adresem był: Świerdłowskaja Oblast, Serowskij Rajon, Jużnowachrańskij Uczasrok, Kwartał 198.
Do Nowej Zelandii przybyła jako dziesięciolatka. Ukończyła Polską Szkołę Powszechną, po czym poszła do nowozelandzkiego gimnazjum. Po uzyskaniu dyplomu pracowała jako urzędnik biurowy w Departamencie Oświaty, a następnie w Departamencie Spraw Wewnętrznych.
Stefania Sondej wyszła za mąż za Józefa Zawadę. Mają czworo dzieci, dwanaścioro wnuków i troje prawnuków.
Marek Powierza urodził się na wygnaniu w Karabaszu w 1940 roku. Jego rodzina - ojciec, matka, dwoje braci i babcia - została zesłana na przymusowe prace 10 lutego 1940 roku. Pochodzili z okolic Białegostoku. Ojciec był leśniczym. Po ukończeniu szkoły w Nowej Zelandii Marek Powierza był zatrudniony przez nowozelandzkim ministerstwie nauki. Ożenił się, wychował córkę i dochowali się czworga wnucząt. Dziś mieszka w Auckland.
