Greenpoint. Przemiany

Gdy na Manhattanie działała nowojorska giełda, na Bronksie zoo i Yankee Stadium, na Greenpoincie swoje skupisko miały zakłady kowalskie i rafinerie. To tu znajdowała się stocznia, tu także wytwarzano miriady przedmiotów codziennego użytku na potrzeby całych Stanów Zjednoczonych. Dzielnica była industrialnym zapleczem rozkwitającego Nowego Jorku. Fabryki i zakłady przemysłowe przeżywały rosnące z roku na rok zapotrzebowanie na robotników, które wypełniali emigranci – z Niemiec, Irlandii, a przede wszystkim z Polski. Koniec XIX wieku to czas, gdy to właśnie na Greenpoincie zaczął tworzyć się zalążek polskiej diaspory.

Wraz z obecnością Polaków na Greenpoincie zaczęły powstawać polskie sklepy, miejsca rozrywki, a przede wszystkim funkcjonujący do dziś kościół pod wezwaniem św. Stanisława Kostki. Polacy mieli miejsce, w którym spotykali się regularnie na polskojęzycznych mszach świętych. Parafia św. Kostki stała się z czasem ważnym punktem integrującym lokalną polską społeczność i jest nim do dziś. Drugą ważną instytucją był Polski Dom Narodowy mieszczący się na 261 Driggs Avenue – od 1914 siedziba różnych roganizacji polonijnych, miejsce spotkań i wymiany myśli. Przez kolejne lata na Greenpoincie tutaj dawali swoje koncerty polscy artyści, którzy przyjeżdżali odwiedzić rodaków.

Już przed II wojną światową polska społeczność na Greenpoincie była na tyle duża i silna, że Polacy podejmowali strajki generalne w fabrykach przeciwko niskim wynagrodzeniom i nierównemu traktowaniu. Obecność Polaków była tak odczuwalna dla lokalnych mieszkańców, że zaczęła budzić niechęć części z nich. Zawiązała się grupa „Native Borns” – Amerykanów urodzonych i wychowanych na Greenpoincie – która otwarcie sprzeciwiała się napływowi polskiej i rosyjskiej społeczności oraz temu, że Polacy zajmowali miejsca pracy.

Wbrew głosom sprzeciwu Polacy stawali się coraz bardziej stałym elementem społecznego krajobrazu. Przybywali na Greenpoint regularnymi falami – po II wojnie światowej do Stanów Zjednoczonych emigrowali dipisi (displaced persons), w kolejnych dekadach dołączali ich krewni, potem przybywali tu polscy uchodźcy polityczni. Jednocześnie na skutek postępującej industrializacji dzielnicy i zamieszkania jej przez robotników Amerykanie przenosili się z Greenpointu na spokojniejsze przedmieścia Nowego Jorku. Ich emigracja z dzielnicy przy stałym napływie ludności polskiej sprawiły, że w latach 60. polscy emigranci i ich potomkowie stanowili nawet 80% populacji Greenpointu.

Emigracja Polaków na Greenpoint miała też swoja specyfikę – przenosiły się tu całe rodziny i wsie z Polski. Ojciec sprowadzał się do Stanów Zjednoczonych, do emigracji namawiał syna, a ten z kolei – swoich kolegów. Na Greenpoincie zamieszkiwali razem odbudowując polską wspólnotę i kontynuując polskie tradycje. Nawarstwiające się fale emigracji Polaków sprawiły, że po wielu latach polska społeczność stworzyła spójne środowisko z siecią znajomości, emigracyjnych praktyk i zwyczajów, a nawet z lokalnym słownictwem.

Będąc tak dużą i prężną częścią społeczności, Polacy kształtowali Greenpoint i odcisnęli na nim swoje piętno. Polskie były sklepy i restauracje. Polskim językiem można było się swobodnie posługiwać na ulicy i w sklepach, w których było pod dostatkiem sprowadzanych z ojczyzny polskich produktów. Polscy emigranci zakładali tu swoje firmy i kupowali mieszkania, które wynajmowali krajanom.

W miarę budowania się tu polskiej społeczności, na Greenpoincie zaczęły się pojawiać instytucje, które miały pomóc Polakom w funkcjonowaniu na emigracji. W 1972 roku powstało Centrum Polsko-Słowiańskie – miejsce spotkań i współpracy między Polakami. Cztery lata później założyciele Centrum utworzyli Polsko–Słowiańską Federalną Unię Kredytową, która pomagała polskim emigrantom nabywać m.in. nieruchomości. Dzielnica doczekała się także polskiej gazety – „Nowego Dziennika – Polish Daily News”.

Ten rozkwit Polonii na Greenpoincie trwał do lat 80. XX wieku. Wówczas rozwój przemysłu zwolnił i zaczął stopniowo wycofywać się z dzielnicy na południe Stanów Zjednoczonych. Za przenoszącymi się fabrykami podążyli Polacy, którzy zaczęli szukać pracy w innych częściach miasta czy kraju. Po 1989 roku część z nich podejmowała decyzję o powrocie do ojczyzny. Polską społeczność w latach 90. zaczęły stopniowo wypierać rosnące ceny czynszów mieszkań, a do dzielnicy zaczęli sprowadzać się artyści i młodzi Amerykanie. Na skutek zachodzących zmian dzisiejszy Greenpoint nie jest już tak bardzo polski jak kiedyś. Polacy jednak wciąż są jego nieodłącznym elementem.

Archiwum Emigranta nawiązało współpracę z Fundacją Culture Shock, której badacze regularnie przeprowadzali wywiady z polskimi emigrantami zamieszkującymi dzielnicę Greenpoint. Poprzez te rozmowy dowiedzieliśmy się, jak różnica pomiędzy wyobrażeniem o “american dream” a rzeczywistością okazywała się ogromnym wyzwaniem dla polskich emigrantów. Wielu z nich po przyjeździe przeżywało coś w rodzaju traumy i potrzeba było czasami wielu lat wysiłku, aby ułożyć sobie życie w Nowym Jorku. Zaciekawiał nas także aspekt rozłąki z bliskimi, którzy zostawali w Polsce lub nie byli w stanie zaakceptować ciężkich warunków życia i wracali do ojczyzny. Zależało nam, by opowiedzieć historię o budowaniu swojego świata i domu na nowo na obczyźnie przy nieustającym przywiązaniu do ojczyzny. W zespole badawczym Archiwum Emigranta zrodził się pomysł na bliższe przyjrzenie się obecności Polaków w tej nowojorskiej dzielnicy.

Ekipa filmowa we współpracy z Fundacją Culture Shock szukała bohaterów – przedstawicieli różnych pokoleń – których życiorysy pokazywałyby odmienne powody emigracji i różne strategie radzenia sobie z wyzwaniami. Kluczową postacią jest Martynka, której projekt “Ziemia” stał się osią filmu – emigrantka pragnąca poznać losy swoich rodaków, zapraszająca ich do zebrania garści ziemi z ich rodzinnych stron i stworzenia wspólnego pomnika tej ziemi. W filmie obserwujemy jej zbliżanie się do rodaków, natomiast po zakończeniu zdjęć projekt miał swój finał – kula wypalona z ziemi stanęła w sercu Greenpointu. „Stany Przeszłe” starały się zrelacjonować i utrwalić polską obecność, która ukształtowała tę dzielnicę i przybliżyć polską historię, która być może nigdy nie zostałaby usłyszana.

W galerii kolekcji można zobaczyć m. in. archiwalne zdjęcia dzielnicy ze zbiorów fotografa Wojciecha Kubika, który mieszka i tworzy na Greenpoincie od ponad trzydziestu lat.

Projekt „Greenpoint. Przemiany 2015” Fundacji Culture Shock był współfinansowany ze środków finansowych otrzymanych z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Projekt “Greenpoint. Przemiany 2016” Fundacji Culture Shock jest współfinansowany w ramach sprawowania opieki Senatu Rzeczypospolitej Polskiej nad Polonią i Polakami za granicą.

Więcej o działalności fundacji Culture Shock na stronie: http://www.cultureshock.pl/pl/